Eerst mens, dan leider

De wereld zonder Mandela voelt een tikje minder warm aan. Gek, eigenlijk. Er is een peetvader verdwenen die schijnbaar op zijn dooie gemak de zielsverwante van miljoenen mensen werd. “Van amokmaker tot president”, las ik op het net. Het woordje “held” ontbrak ergens in die quote. Of beter nog: superheld. Mandela kon mensen inspireren, aanvuren en hoop geven. Hij wou een betere wereld en kreeg die in zekere zin. Hij wou een Zuid-Afrika zonder apartheid en kreeg een Zuid-Afrika zonder apartheid, ook al zullen velen het erover eens zijn dat die strijd nog lang niet gestreden is. In elk geval gaf Madiba de aanzet voor de strijd en wist hij met de steun van een immense achterban, vriend en vijand te verbazen.

In 1990 was ik, net als miljoenen anderen, getuige van zijn vrijlating. De mythe verscheen op het scherm na 27 bikkelharde jaren in de gevangenis. In de jaren ’60 werd hij veroordeeld wegens het plannen van een guerrilla-oorlog, maar het leven in de cel had Mandela niet klein gekregen. Hij keerde terug na bijna drie decennia, minzaam glimlachend en even strijdvaardig als voorheen. Met geheven hoofd beloofde hij grote veranderingen voor zijn land. Hij keek de mensheid recht in de ogen aan. Mandela preekte geen oorlog, maar pleitte voor een verregaande samenwerking tussen alle onderdanen van Zuid-Afrika. Zelfs al stonden die mekaar naar het leven. De wereld keek toe en kon alleen nederig buigen voor deze charismatische verzoener.

Vier jaar na zijn vrijlating werd Mandela de eerste zwarte president van Zuid-Afrika, na historische verkiezingen waarin de zwarten voor het eerst stemrecht kregen. Een mijlpaal. Het ANC kwam aan de macht en dingen veranderden, ook al liep lang niet alles van een leien dakje. Zuid-Afrika was een natie met immense groeipijnen maar vooral: een natie in beweging. Dat was voor Mandela essentieel. Zijn long walk to freedom werd een levenswerk, waarvan hij hoofdstuk na hoofdstuk bleef (mee)schrijven.

Twintig jaar verder zijn we nu – bijna. En succes heeft een keerzijde. Anno 2013 kreunt het ANC onder immense verdeeldheid. De vrijheidsbeweging heeft de overgang naar de politiek met immens veel kleerscheuren doorstaan. Ook het parcours dat Madiba zelf aflegde was niet geheel vlekkeloos. Zijn geweldloze revolutie werd onderweg – vaker dan we misschien willen toegeven – besmeurd door bloedvergieten. En toch. Toch luidde Mandela’s betrachting altijd weer: samen strijden, hand in hand, met de blik op de toekomst. Over de verschillen heen kijken naar wat ons bindt als mensen. Misschien is het net daardoor dat veel mensen hem immer zo genegen zullen blijven: Mandela was mens bovenal, en dan pas (wereld)leider.

Als ik Madiba zal missen, is het vooral omwille van de rust en warmte die uitstraalde. De gedrevenheid die hem tot lieveling en absolute volksheld maakten. De bescheidenheid én volharding waarmee hij telkens weer onderstreepte dat iedereen tot grootse dingen in staat is. Zolang we maar proberen en in onszelf blijven geloven. Klinkt dat klef? Misschien, maar dan toch enkel omdat ik het droog neerschrijf en het niet langer Mandela’s stem is die weerklinkt, terwijl hij dit zegt en de wereld recht in de ogen kijkt. Sommige dingen zijn onvervangbaar.

“There is no passion to be found playing small – in settling for a life that is less than the one you are capable of living.”

(Nelson Mandela, 1918 – 2013)