Bikkelhard en zacht

Ik ben te oud om te dromen. Paul zei het. Hij is een vaste bezoeker van Villa Voortman, een psychiatrisch ontmoetingscentrum voor mensen met een verslavingsproblematiek. Hij vertelde in Radio Gaga (CANVAS) wat de villa voor hem betekent, wat het leven betekent en waarom het soms ook zo vreselijk fout kan lopen.

Een duik in de onderbuik van de samenleving: zo werd de reportage omschreven. Wie op 1 september keek, kon niet onbewogen blijven. We leven in wat een welvarend land heet te zijn, maar de getuigenissen uit Villa Voortman trokken een fikse kras in die zogenaamde welvaart. De bezoekers vertelden rustig – maar nooit gelaten – over hoe ze zo diep waren gezakt. Verhalen van hoog vliegen en laag vallen. Van foute mensen ontmoeten en de kracht niet hebben om uit een negatieve spiraal te geraken. Van de smerige lokroep der verslaving, en hoe die een leven verwoest. Van armoede die om de hoek loert, abrupt de overhand neemt en nooit meer verdwijnt.

De bezoekers in Villa Voortman waren onomwonden in hun getuigenis. De vraag ‘Hoe gaat het’, leverde een ‘redelijk’ op, of ‘ça va’. Want als je tot aan je nek in de ellende zit, is ‘goed’ antwoorden heus niet meer aan de orde. Dat zei ook Edith, een respectabel uitziende dame, verstrikt in een web van uitzichtloosheid. Het was al jaren zo, zei ze, en het ergste is dat mensen op den duur niet meer naar je omzien. Ze was blij dat de villa bestond. Ze ontmoette er lotgenoten, kon er een stukje creativiteit kwijt en schreef flarden poëzie. Bij Voortman kreeg ze ook warm eten. Gezelschap en een deur die open staat, daar waar ze op andere adressen geheid gesloten bleef. En er werden voor één keer geen vragen gesteld.

Geen vragen. Terwijl ik alleen maar dacht: hoe ga je als buitenstaander met zo’n loodzware misère om? De minder fraaie beelden van deze aardbol zijn alomtegenwoordig. Ze halen ons meer dan we willen uit een eigen realiteit, waar alles relatief goed gaat. Relatief, want we hebben allemaal issues. Ze in de weegschaal leggen is een zinloze oefening, de uitkomst leidt nergens naar. Je kunt ook niet alle problemen van de mensheid op je schouders torsen. Maar wij hebben in de meeste gevallen nog iets of iemand om op terug te vallen, ook als het niet heel erg goed gaat.

Die iets of iemand was er niet meer voor Paul, vroeger topdanser bij het Ballet van Vlaanderen. Niet voor Edith. Ook niet voor Koen, relatief jong nog, met een precaire levenssituatie. Hij stopte ondanks alles een veeg humor in zijn betoog. ‘Ik woon in een boerderijtje dat ik gebruik. Pas op, in akkoord hé.’ Toen de mannen van Radio Gaga hem vroegen met wiens akkoord, antwoordde hij kordaat: ‘Van een dooie mens!’. Ik moest oprecht lachen toen hij het eruit gooide, ook al was zijn positie weinig benijdenswaardig. Niemand staat te springen om het huis van een dooie over te nemen, bij gebrek aan elke huisvesting. Wie in zo’n donker scenario nog met een kwinkslag reageert, verdient eigenlijk respect.

Het gekke aan deze wereld is helaas dat niet al wie kniehoog in de shit zit, op even veel mededogen kan rekenen. Ook dat zette Radio Gaga clever in de verf. De conclusie ‘ze hebben het zelf gezocht’ wordt vaak en graag getrokken. Daarna volgt het wegkijken en worden de mensen geboren die niet meer meetellen. Tristan, ook een vertrouwde Voortmangast, noemde het: ‘leven als een slak in een maatschappij waar een kilo zout boven hangt.’

Toen de uitzending erop zat, bleef ik wat overdonderd achter. De verhalen waren discreet en raak geweest, zonder waardeoordeel. Dat waren ook de slotwoorden van Dirk, bezieler van Villa Voortman: ‘Om 17u sluiten de deuren hier en staan de mensen weer op straat.’ Toch waren alle bezoekers hem dankbaar voor de fractie warmte die ze overdag ontvingen. Ook al was er geen budget om hen meer te bieden in dit welvarende land. Ook al zijn sommige gasten van Villa Voortman een vogel voor de kat: te zeer verbrijzeld om nog gelijmd te raken.

Het sterke aan Radio Gaga is dat de TV het bikkelharde en het zachte verhaal naast elkaar zette. Heroïne versus mededogen. Alcohol versus de kom soep. De uitzichtloosheid versus het streepje Tom Waits dat Paul ten berde bracht:

Wasted and wounded,
it ain’t what the moon did,
I’ve got what I paid for now

Op het eind van de uitzending zwoeren makers Joris en Dominique dat ze evenzeer overdonderd waren en moesten decompresseren met een Duvel. Ook dat was raak. Menselijk. Zonder waardeoordeel, vanuit het hart gesproken. Een mooiere ode aan een geëngageerd project kunnen mediamakers niet brengen.

http://www.canvas.be/video/radio-gaga/najaar-2015/villa-voortman